مصلح گفت: «وقتی نشئه است که خوب بحث می‌کند. شب‌ها هم تا نصف‌شب ‏می‌خواند. خودش می‌گوید.»‏

‏«بله، می‌دانم. اما نوع کتاب‌ها مهم است، و حتی کاربردشان، و گر نه میلیاردها کتاب ‏توی دنیا هست. تازه بگیریم می‌خواند، فرض کنیم که از شب تا صبح کتاب می‌خواند، ‏اما آخر فایده‌اش چیست؟ وقتی خواندنش هیچ نظمی نداشته باشد، وقتی انگار روی ‏صفحات کتاب راه می‌رود، هدفش هم معلوم نیست، صبح حتماً هر چه خوانده یادش ‏می‌رود.»‏

مصلح گفت: «بی‌انصافی می‌کنی، هم بیشتر از ما می‌خواند، و هم بهتر از من و تو ‏یادش می‌ماند.»‏

‏«من که گفتم. اما باید دید برای چی می‌خواند و تازه چی. خوب، خودم هم دیده‌ام، ‏باش بوده‌ام، می‌رود کتابفروشی یک بغل کتاب می‌خرد. اما چی؟ فیه‌مافیه، ‏مرصادالعباد، شرح تعرف، یا تذکرة‌الاولیاء، اسرارالتوحید، انسان‌الکامل. بعد هم شب ‏می‌نشیند نشئـ?‏ نشئه هی سیگار دود می‌کند و می‌خواند. من دقت کرده‌ام، هیچ‌‏وقت ندیدم یک کتاب را تمام بخواند. باید باش بروید به دکه‌ای جایی تا خودتان بشنوید. ‏پارسال رفتم. وقتی از بدگویی از دیگران خسته می‌شوند و به اصطلاح می‌خواهند ‏حال کنند غزل می‌خوانند، همه‌اش هم یا فال حافظ می‌گیرند و یا گاهی با دیوان کبیر ‏ور می‌روند، آن‌وقت می‌افتند به بحث. خدا نصیب گرگ بیابان نکند. فقط کافی است ‏آدم پنج جلسه باهاشان باشد تا ببیند چطور همان حرف‌ها را تکرار می‌کنند، آن‌هم با ‏چه شوری. من که فکر می‌کردم انگار همه‌شان برای دفعـ?‏ صدم همان چیزی را سق ‏می‌زنند که دفعـ?‏ اول. آدم واقعاً سر گیجه می‌گیرد.»‏

مصلح گفت: «خود ما چی؟ ما چه کار می‌کنیم؟ حالا که افتاده‌ایم توی دور باطل غیبت ‏غیر، بعد هم...»‏

راعی گفت: «نه، خواهش می‌کنم. حرف ما فعلاً این نیست. یعنی اگر هم ثابت بشود ‏که ما هم همان‌طورها هستیم که وحدت، نه وحدت را تبرئه می‌کند نه ما را. تازه بحث ‏شلوغ می‌شود.»‏

عبداللهی گفت: «خوب، تا حالا چند بار ترکش داده‌ایم؟»‏

مصلح گفت: «بگیر چهار پنج بار. اما این چه ربطی به موضوع دارد؟»‏

‏«چرا ندارد؟ ببینید، به نظر من اگر وحدت می‌نشست و مثل خیلی‌ها خیالش را از این ‏بابت راحت می‌کرد، شر کار را می‌کند، حرفی نداشتم. اما آخر این آدم هر دفعه یک ‏سالی، دو سالی تن در می‌دهد. نمی‌دانم تا مغز استخوان آلوده‌اش می‌شود، آن‌وقت ‏یک‌دفعه می‌افتد به این فکر که چی؟ دلش را می‌زند. می‌خواهد ترک کند. ترک هم ‏می‌کند، اما بعد می‌افتد به رجزخوانی، یک شش ماهی به پر و پای همه می‌پیچد، ‏همه را کاس می‌کند، تا باز دوباره وقتی از نفس افتاد از سر نو شروع کند. می‌بینید ‏که مدام دارد دور می‌زند.»‏

راعی گفت: «اینها همه درست، اما در ضمن هم می‌شود نتیجه گرفت که وقتی ‏دوباره شروع می‌کند نشانـ?‏ این است که یک مرگیش هست، واضح است که دیگر ‏دست خودش نبوده که تسلیم شده. بعد هم که رها می‌کند و می‌خواهد مثل ‏آدم‌های معمولی زندگی کند، به قول خودش صبح زود بلند شود؛ چایش را بخورد، نان ‏و پنیرش را؛ صورتش را صفا بدهد؛ پیاده بیاید اداره. اما این هم نمی‌شود. چهار پنج ‏ماه حداکثر یک سال بیشتر نمی‌تواند این کار را بکند. این دور زدن‌هاش فقط نشانـ?‏ ‏این نیست که ضعیف است بلکه می‌تواند نشانـ?‏ این هم باشد که این زندگی، روال ‏معمول حیات ما، راضیش نمی‌کند، یعنی توی این زندگی، یا بگیریم زندگی او حداقل، ‏یک چیزی کم است.»‏

عبداللهی گفت: «پس می‌فرمایید خودش هیچ گناهی ندارد؟»‏

‏«کی گفت ندارد؟ اما این هم درست نیست که او را دربست محکوم کنیم و سنگ ‏روش بگذاریم، یا بر او نمرده به فتوای جناب مصلح نماز کنیم. باید ببینیم واقعاً چه ‏مرگیش هست، باید ببینیم نقص کجاست، چرا باید بترسد که می‌ترسد. به نظر من ‏این چیزها مهم‌تر است.»‏

عبداللهی گفت: «من هم برای همین گفتم ایمان ندارد، دور و برش را نمی‌بیند.»‏

مصلح گفت: «کدام دور و بر؟ نکند اشاره‌ات به نقشه است. والله اگر دور و بر کسی ‏همین چیزها باشد و ایمان او هم بر مبنای ایمان مؤمنین آنجاها، وحدت حق دارد ‏بگوید، باطل اباطیل، همه چیز باطل است.»‏

عبداللهی گفت: «داد نزن! مگر نمی‌توانی آهسته‌تر حرف بزنی؟»‏

عبداللهی حق داشت. مصلح واقعاًً داد زده بود. ساطع به ساعتش نگاه می‌کرد. راعی ‏گفت: «می‌رسی، نترس. تازه بگذار یک بار هم شده آنها منتظر تو باشند.»‏

‏«همین طوری نگاه کردم.»‏

راعی گفت: «تو چرا حرفی نزدی؟ نکند از غیبت کردن خوشت نمی‌آید؟ شاید هم ‏گوش نمی‌دادی.»‏

‏«چرا گوش می‌دادم، اما چیزهایی هست که شماها نمی‌دانید، برای همین هم ‏نمی‌توانید به اصل مسأله بپردازید.»‏

عبداللهی گفت: «اصل مسأله به نظر جنابعالی چیست؟»‏

داشت با حلقه‌اش ور می‌رفت. موهاش را به دقت شانه کرده بود، مثل همیشه. به ‏عبداللهی نگاه کرد و بعد با قاشق به لبـ?‏ نعلبکی‌اش زد. راعی گفت: «طفره نرو، ‏حرفت را بزن.»‏

مصلح گفت: «خوب، معلوم است، به نظر آقا مسألـ?‏ همه یک طوری مربوط به پایین‌‏تنه می‌شود. درست نمی‌گویم؟»‏

ساطع به راعی گفت: «تو هم چای می‌خوری؟»‏

‏«آره، بگو دو تا بیاورد.»‏

ساطع به پیشخدمت گفت: «دو تا چای، لطفاً.»‏

و از عبداللهی و مصلح پرسید: «شما چی؟»‏

مصلح پرسید: «تو مگر هفت وعده نکرده‌ای؟»‏

ساطع به پیشخدمت گفت: «دو تا ناپلئون هم بیاور.»‏

راعی می‌دانست بالاخره شروع می‌کند. فقط کافی بود حرفی نمی‌زدند. سیگاری ‏برداشت. مصلح داشت مجله را ورق می‌زد. عبداللهی سیگار دستش بود. ساطع ‏گفت: «اول این را بگویم که نمی‌کشد، به کل.»‏

عبداللهی گفت: «چی؟ نمی‌کشد؟»‏

‏«بله، درست شنیدی. اما اینکه چرا تظاهر می‌کند، من هم گیجم.»‏

راعی پرسید: «مطمئنی؟»‏

‏«صد در صد.»‏

عبداللهی گفت: «من که باور نمی‌کنم.»‏

راعی پرسید: «پس چی؟»‏

‏«مفصل است. اما بگذارید اول خیال عبداللهی را راحت کنم. اینکه وحدت می‌گوید: ‏‏"نیستم، باور کنید"، بعد هم که ما پاپی شدیم به یکی دو بست اعتراف می‌کند ‏همه‌اش بازی است.»‏

عبداللهی گفت: «آخر می‌رود آنجا، هر شب هم.»‏

‏«هر شب که نه، اما اگر هم برود برای این است که جای دیگری ندارد، یا برای اینکه ‏‏... گفتم که. الان هم گیجم. به هر صورت من پرسیده‌ام، رفتم آنجا، می‌گویند: "اینجا ‏که مدتهاست لب نزده است." گویا فقط می‌رود می‌نشیند، اگر هم تعارفش کنند، ‏می‌گوید، زده‌ام، تا گلویم.»‏

مصلح پرسید: «توی خانه چی؟»‏

‏«دارد، اما نمی‌زند.»‏

راعی پرسید: «خوب، گیرم که همه باور کردیم، پس به نظر تو چه مرگیش هست؟»‏

‏«گفتم که مفصل است. می‌دانید پنج شش ماه پیش، همان‌وقت که تازه ترک کرده ‏بود، ظهر که با هم ناهار خوردیم یک‌دفعه در آمد به من گفت: "می‌شود ازت سؤالی ‏بکنم؟" گفتم: "چرا نه؟" گفت: "اما خواهش می‌کنم به کسی نگویی، به هیچ‌کس." ‏گفتم: "خوب، باشد، به شرطی که لفتش ندهی." اما ول‌کن نبود. می‌گفت: "تو اول ‏قول بده که چاخان نکنی." خوب، می‌دانید که چطور حرف می‌زند. هی کشش داد. ‏وقتی دید دارد کفرم در می‌آید بالاخره گفت: "یعنی تو واقعاً چاخان نمی‌کنی، با این‌‏همه زن سر و سری داری، نمی‌دانم، زن خودت هم هست باز چشم و دلت دنبال ‏یکی دیگر است؟" گفتم: "خوب، بزن به تخته." پرسید: "همه‌شان هم راضیند؟ یعنی ‏می‌توانی اقناعشان کنی، همه را؟" گفتم: "پس چه خیال کردی؟"»‏

چای جلوش بود، با دو شیرینی ناپلئونی. شیرینش می‌کند. ‏

‏«آخرش هم گفتم: "چرا طفره می‌روی؟ حرفت را بزن." گفت: "من که باورم نمی‌شود. ‏ما که دیگر جوان نیستیم، مثلاً خود من، دیگر هیچ تمایلی به زن ندارم." گفتم: "حتی ‏به فلانی؟" اسم یکی از زنهای اداره را بردم، چند سال پیش خاطرخواهش شده بود، ‏خودش می‌گفت. گفت: "مقصودم زن خودم است." گفتم: "خوب، بعد از پنج شش ‏سال آدم دیگر با زن خودش مثل خواهر و برادر می‌شود، برای همین، اکثراً، می‌روند ‏سراغ دیگران." گفت: "می‌دانم، مثل تو، مدام بین دیگران و نسرین در رفت و ‏برگشتی. اما من عفت را دوست دارم، واقعاً دوستش دارم. برای من فقط او زن است. ‏می‌فهمی؟ هنوز هم. اما تازگیها فهمیده‌ام، یعنی شک برم داشته نکند کار تمام ‏است." بعدش هم گفت: "آن وقت، سال اول و دوم ازدواج از صبح تا شب مثل یک ‏پرنده چهچهه می‌زد، شاد بود، سرحال بود. من هم همین‌طورها بودم. اما حالا شب ‏که می‌خواهم بروم خانه، همه‌اش خدا خدا می‌کنم که کاش خوابش برده باشد. اما ‏وقتی می‌بینم سفره را پهن کرده است، و بچه‌ها، یکی این‌طرف و یکی آن‌طرفش ‏نشسته‌اند و نمی‌دانم عفت با سر شانه‌کرده، صورت بزک‌کرده لبخند می‌زند و ‏همه‌اش دور و برم می‌پلکد؛ کتم را در می‌آورد؛ شلوارم را به چوب رخت می‌آویزد، ‏سعی می‌کند سر حرف را باز کند، دلم می‌خواهد زمین دهن باز کند و مرا ببلعد. ‏آخرش هم یک بهانه‌ای پیدا می‌کنم تا کار به دعوا بکشد. می‌روم توی اتاق خودم، ‏وقتی هم عفت چای می‌آورد و می‌بینم پیراهن خوابش را پوشیده، انگار که زن بیچاره ‏فاحشه باشد سرش داد می‌کشم." من پرسیدم: "آخر چه مرگیت شده؟" گفت: ‏‏"گفتم که. دیگر نمی‌توانم، نه که نخواهم اما نمی‌شود، دیگر مثل آن‌روزها نیستم، ‏برای همین شب‌ها وقتی می‌بینم بیدار توی تختش نشسته است مثل پسر تازه‌‏بالغی که فکر می‌کند زن مسنی خیال دارد بهش تجاوز کند، دست و پایم را گم ‏می‌کنم، بر می‌گردم به اتاقم." پرسیدم: "یعنی دیگر نمی‌شود؟" گفت: "نه، راستش ‏این است که ..." یادم نیست چی گفت. اما گفت: "ببین گمانم تولستوی می‌گوید، ‏همـ?‏ مسائل بشری حل می‌شود، فقط می‌ماند مشکل بستر، رابطـ?‏ زن و مرد." ‏گفتم: "پس دیگر از صبح تا شب پرند?‏ عشق در آن آپارتمان طبقـ?‏ سوم چهچهه ‏نمی‌زند؟" گفت: "مسخره نکن. تو را می‌گویند رفیق؟" گفتم: "شوخی کردم." اما دمغ ‏شده بود. هر چه کردم دیگر حرف نزد. عصر که رفتم توی اتاقش، به یک بهانه‌ای، ‏گفت: "تو می‌گویی باید بروم دکتر؟" گفتم: "خوب، هر کس ترک بکند همین مکافات‌ها ‏را دارد، برای همین هم اغلب شروع می‌کنند." گفت: "قبلاً هم، یکی دو ماه پیش، ‏همین‌طورها بود." بعد هم اعتراف کرد رفته است دکتر. قرص‌هایی بهش داده بود، اما ‏بدتر شده بود. بهش گفتم: "ترسیده‌ای، همین. تازه این مشکل همه است. مرد فکر ‏می‌کند زنش یا معشوقه‌اش همیشه حاضر یراق است و این اوست که نمی‌تواند. ‏علتش هم وضع ظاهری، تفاوت ظاهری آنهاست. کافی است زنی از همین آمادگی ‏ظاهری‌اش استفاده کند تا مرد ذله بشود."»‏

چایش را هم می‌زد، بی‌آنکه قاشق به لیوان بخورد. سیگارش توی زیرسیگاری دود ‏می‌کرد.‏

‏«بهش گفتم: "باور کن دور?‏ مادرسالاری به همین دلیل هنوز ادامه دارد. تو یک مرد ‏پیدا کن که خودش را در مقابل این وضع ضعیف نبیند. اما آخر زنهای ایرانی آن‌قدرها ‏هم عطشی نیستند، اگر هم باشند رسوم و آداب آن‌چنان جلوشان را می‌گیرد که بعد ‏از مدتی اگر سردمزاج نشوند خیلی هنر کرده‌اند." وحدت گفت: "عفت عصبی شده ‏است، آن‌قدر که به اندک حرفی می‌زند چیزی را می‌شکند. بچه‌ها را هم می‌زند. هر ‏وقت نگاهش می‌کنم می‌بینم نشسته است یک گوشه‌ای و ناخن‌هاش را می‌جود."»‏

مصلح گفت: «چاخان که نمی‌کنی؟»‏

‏«نه، چه چاخانی دارم بکنم؟ من سالهاست باش دوستم، از دبیرستان با هم ‏بوده‌ایم.»‏

داشت چایش را می‌خورد. سرد شده بود، حتماً. عبداللهی گفت: «خوب، بالاخره ‏استاد توانست کاری برای بیمار بکند، یا نه؟»‏

‏«چه کار می‌توانستم بکنم؟ با زنم مطرح کردم، گفتم، ته و توی کار را در بیاورد. عفت ‏اول منکر شده بود، گفته بود: "این حرف‌ها نیست." گفته، همه‌اش نگران این است ‏نکند دوباره شروع کند، می‌خواهد کاری کند که وحدت به زندگی خانوادگی‌اش علاقه‌‏مند بشود، فکر کند بچه‌ها و او بهش احتیاج دارند. به زنم گفته بودم بهش بفهماند که ‏موقع ترک، این چیزها پیش می‌آید. بعد از مدتی خوب می‌شود. حالا هم باید طوری ‏رفتار کند که انگار نه انگار، یا اصلاً طوری که هیچ چیزی عوض نشده. عفت به گریه ‏افتاده بود. حال استفراغ بهش دست داده. نسرین مجبور شده بود بهش مسکن بدهد ‏تا خوابش ببرد.»‏

راعی گفت: «زن خوبی است. در این مورد حداقل بخت با وحدت بوده.»‏

عبداللهی گفت: «بعدش چی شد؟»‏

ساطع گفت: «خوب، وحدت دیگر حرفش را نزد. یکی دو بار هم که اشاره‌ای کردم ‏گفت: "همان بود که خودت حدس زدی. باکیم نبود." گفتم: "خوب، مبارک است. پس ‏باز صدای چهچهه‌اش را در آوردی؟" به زنم که گفتم، گفت: "مثل سگ دروغ می‌گوید. ‏مدتهاست اتاقشان را جدا کرده‌اند. عفت پهلوی بچه‌ها می‌خوابد."»‏

مصلح پرسید: «حالا چی، یعنی هنوز مشکلشان همان مشکل حل‌ناشدنی است؟»‏

ساطع گفت: «تا یکی دو هفته پیش من پاک فراموشم شده بود. او هم حرفی ‏نمی‌زد. وقتی گند قضیـ?‏ خانم حجتی در آمد، باز دوباره دستش را رو کرد. گفته‌ام ‏برایتان. خوب، شوهر خانم فهمیده بود. درجه‌دار است، دایم در سفر است. خانم ‏حجتی را توی ماشین یارو دیده بود، و شب قشقرقی راه انداخته بود که نمی‌دانم ... ‏گمانم خانم حجتی را زده بود، حتی گفته: "می‌کشمت." خانم حجتی دو روز نیامد ‏اداره. به فاسق هم تلفن کرده بود که مواظب خودش باشد. یارو هم مرخصی گرفت. ‏وقتی برگشت آب از آب تکان نخورده بود. خانم حجتی گویا به شوهرش قول داده بود ‏که دیگر دست از پا خطا نکند. اما می‌کرد. این قضیه بود تا وقتی که بالاخره یک روز ‏خانم حجتی برای همکارمان اعتراف کرده بود که شوهرش می‌دانسته و حالا را هم ‏می‌داند، گاهی هم او را می‌زند، تهدید می‌کند. وقتی هم زن می‌گوید طلاقم بده، ‏حاضر نمی‌شود. اما مشکل اصلی این بوده که از آن وقت تا حالا به سر زن مسلط ‏شده بوده و هر شب خدمتش می‌رسیده، آن‌هم، به قول خانم حجتی، کفش را وارو ‏پاش می‌کرده. و باز هم صبح دو قورت و نیمش باقی بوده. خلاصه خانم حجتی جان به ‏لبش رسیده بوده. اینها را البته آن همکار برایم تعریف کرده بود. من بهش گفتم، ولش ‏کند. گفتم: "زن و مرد، و بخصوص مرد، دارند از وجود ذی‌جودت سوءاستفاده می‌کنند." ‏وحدت هم اینها را می‌دانست. خودم برایش تعریف کرده بودم. خلاصه یکی دو هفته ‏پیش وقتی رفتم سراغ وحدت، دیدم یارو هم هست. تعریف می‌کرد که چطور طرف را ‏دست به سر کرده، و حتی با شوهر ملاقات کرده و مطمئنش کرده که هیچ رابطه‌ای ‏بین آنها نبوده، بعد هم به صراحت به خانم حجتی گفته که زنش فهمیده و زندگیش ‏دارد متلاشی می‌شود. وقتی داشت همین‌ها را تعریف می‌کرد وحدت یک‌دفعه ‏پرسید: "مطمئنش کردی؟ چطوری؟" آن بابا گفت ...»‏

مصلح گفت: «خواهش می‌کنم از این به بعد به جای همکار و بابا و آن یارو ضمیر اول ‏شخص به کار ببر، راحت‌تر است، تازه ما هم گیج نمی‌شویم.»‏

‏«من نبودم، باور کن! از وحدت هم می‌توانی بپرسی.»‏

عبداللهی به ساعتش نگاه کرد، گفت: «نیم ساعت بیشتر وقت نداری، زود باش! ‏طرف خیلی لطف کند ده دقیقه بیشتر منتظرت نمی‌ماند.»‏

‏«آن قضیه دیگر تمام شد، باور کن. امشب هم حاضرم تا صبح با شما باشم.»‏

راعی گفت: «بگذارید حرفش را بزند.»‏

‏«بله، می‌گفتم. وحدت یک‌دفعه پرسید: "چطور مطمئنش کردی؟ مگر می‌شود؟" من ‏گفتم: "خوب، کافی است آدم ته دلش بخواهد باور کند، یکی دو تا مستمسک که ‏دستش بدهی خیالش راحت می‌شود." گفت: "اما مگر نمی‌گفتی طرف می‌دانسته، ‏حداقل وقتی می‌دیده زن دارد ازش تمکین می‌کند دیگر جای شکی برایش باقی ‏نمانده؟" عصر که از اداره می‌آمدیم بیرون، گفت: "تو جایی کار داری؟" گفتم: "چطور؟" ‏گفت: "هیچی، خواستم بگویم اگر موافقی برویم سر همین چهارراه یکی یک آبجو ‏تگری بخوریم، پیاده می‌رویم." فهمیدم باز یک مرگیش هست. با وجود آنکه کار داشتم ‏رفتم، کنار نوشگاه ایستادیم و آبجو خوردیم. ساکت بود. من هم عمداً از در و بی‌در ‏حرف می‌زدم تا منصرفش کنم، می‌ترسیدم باز یک مشکل خانوادگی باشد، بخصوص ‏که زنم چند روز پیشش گفته بود، حسابی بگوومگوشان شده. گفت: "وحدت برای ‏اولین بار دست روی زن بلند کرده." با کمربند زده بودش. می‌گفت: "جای حلقـ?‏ ‏کمربند پشت عفت را سیاه کرده بود." وحدت بالاخره گفت: "یک میز خالی آنجا ‏هست، اگر می‌خواهی همین حالا باید برویم." آبجومان را برداشتیم و رفتیم. کافه ‏هنوز خلوت بود. گفتم: "باز هم می‌خوری؟" گفت: "من عرق می‌خورم." گفتیم عرق ‏آورد، با غذا. کمی که مست شد شروع کرد از برداشت تازه‌اش حرف زدن، همان ‏چیزها که بارها گفته. اما تازگیها توی یک کتابی حکایت سرو کاشمر و فریومد را ‏خوانده بود. گفت: "دارم روی همین برداشت کار می‌کنم." قصـ?‏ سرو البته جالب بود. ‏حتماً برایتان گفته.»‏

راعی گفت: «همان که متوکل دستور داد ببرندش؟»‏

ساطع پرسید: «پس گفته؟»‏

‏«نه، من هم شنیده‌ام، یادم نیست از کی.»‏

عبداللهی گفت: «بالاخره چی شد؟»‏

‏«هیچی، فقط هی حرف زد. تمام قصه را تعریف کرد. می‌گفت: "می‌بینی، جریان تاریخ ‏ما، حتی فرهنگیش هیچ‌وقت تداوم نداشته، صد سال، دویست سالی رشد و تحولی ‏و حتی تکاملی دیده می‌شود، آن‌وقت ناگهان ضربه فرود می‌آید، انگار تبری تنه را از ‏ریشه جدا کند، و ما هم دوباره برمی‌گردیم به دور?‏ عشیره‌ای، به تمدن قبل از ‏شهرنشینی و همه چیز را از نو شروع می‌کنیم." خوب، پر هم بی‌راه نمی‌گفت. مثلاً ‏حملـ?‏ اسکندر، سکاها، عرب، غز، مغول، تیمور. وحدت می‌گفت: "غیر از یک استثناء، ‏بقیـ?‏ اینها وقتی به این حوز?‏ فرهنگی می‌رسند همه‌چیز را ریشه‌کن می‌کنند، ‏شهرها را کن‌فیکون می‌کنند، به خیش می‌کشند، سیاه‌چادرشان را روی خرابـ?‏ ‏مسجد بخارا، نیشابور برپا می‌کنند. آن‌وقت باید از اول شروع کرد، هنوز هم همین‌‏طورهاست، فقط تفاوت در این است که حالا هر جریانی فقط ده یازده سالی طول ‏می‌کشد."»‏

عبداللهی گفت: «طوری حرف می‌زنی، انگار خودت هم این حرف‌ها را قبول داری؟»‏

‏«من؟ من خودم نظری ندارم، اما فکر کردم حرفش پر بی‌راه نیست. باید از خودش ‏بپرسی تا دلایلش را برایت بگوید.»‏

عبداللهی گفت: «این حرف‌ها درست یعنی قبول اولویت موقعیت جغرافیایی.»‏

مصلح گفت: «و یعنی خراب شدن ستون‌های ایمان مؤمنین، نه؟ خوب، حالا این بحث ‏باشد برای بعد، اول بگذار ببینیم بالاخره چی شده.»‏

‏«خوب، همین‌طور حرف زد، بعد دیگر افتاد روی دور باطل. بالاخره گفتم: "تو ‏می‌خواستی همین را به من بگویی؟" با حیرت نگاهم کرد. سرش را زیر انداخت. بعد ‏وقتی خواست نیمی را بگذارد سر جاش با آرنجش استکان عرق را انداخت. عرق ‏ریخت روی شلوارش. پیشخدمت که یک استکان آورد دوباره برای خودش ریخت. گفت: ‏‏"همین را که خوردیم می‌رویم." گفتم: "ببین دوست من، بیا و حرفت را بزن. چرا ‏نمی‌خواهی برای یک ‌دفعه هم شده با خودت حداقل رو راست باشی؟" گفت: ‏‏"مشکل من رابط? با دیگران است، نه با خودم." گفتم: "نه، با خودت است." گفت: ‏‏"خیلی خوب، چه فرق می‌کند؟ اینها هر دو روی یک سکه‌اند. وقتی با خودت یگانه ‏نباشی با دیگران هم نمی‌توانی؛ وقتی هم ..." باز افتاد به تعبیر و تفسیر کردن و ‏اینکه نمی‌دانم ما دو پاره‌ایم، خرد و خاکشیریم، نیمی قشری مذهبی، نیمی ‏لامذهب؛ ایرانی و در عین حال جهان‌وطن؛ عرقمان را که خوردیم با تصوف و متصوفه ‏لاس می‌زنیم. گفتم: "برو سر اصل موضوع." گفت: "به نظر تو اصل موضوع فقط زن‌ها ‏هستند، عفت یا نسرین تو." دیگر داشت شورش را در می‌آورد. گفتم: "اگر مهم ‏نیستند پس چرا عفت را زده‌ای، آن‌هم با کمربند!" براق شد که: "تو از کجا می‌دانی؟" ‏گفتم: "نسرین گفت. عفت نشانش داده بود، گفته، اگر به خاطر بچه‌ها نبود خودم را ‏می‌کشتم، حالا هم دست بچه‌هام را می‌گیرم می‌روم خانـ?‏ بابام. می‌روم کار پیدا ‏می‌کنم." بعد هم برایش گفتم که انگار عفت خیال دارد جایی استخدام بشود، معلم ‏بشود. وحدت گفت: "چی، حالا دیگر؟ آن‌ وقت که بچه نداشتیم هر چه بهش خواندم ‏گفت نمی‌خواهم. می‌خواهم بچه‌دار بشوم، بچه‌هام را تربیت کنم، می‌خواهم تو که ‏می‌آیی خانه یک چیزی برای خوردن داشته باشیم." من گفتم: "خوب مگر عیبی هم ‏داشت؟" گفت: "خیلی هم خوب بود، بعداً فهمیدم. از صبح که بلند می‌شد مثل سنگ ‏آسیا می‌چرخید. روزهایی که خانه بودم سرگیجه می‌گرفتم. کهنه خیس می‌کشید، ‏رخت می‌شست، به بچه می‌رسید، برای من چای می‌آورد، شیشه‌ها را پاک می‌کرد ‏و همه‌اش هم می‌خواند. وقتی می‌گفتم، بیا بنشین، یک دقیقه آرام بگیر، می‌گفت، ‏حالا می‌آیم، بگذار بچه را بخوابانم. صدای لالایی گفتنش که قطع می‌شد می‌آمد ‏روبه‌رویم می‌نشست. یک چیزی که برایش می‌خواندم گوش می‌داد. گاهی اشک ‏چشم‌هایش را خیس می‌کرد. کتاب را از من می‌گرفت، می‌رفت توی اتاق خواب، یک ‏ساعتی صداش نمی‌آمد. بعد یک‌دفعه می‌دیدم صدای رادیو بلند است و یا صدای ‏خودش از آشپزخانه می‌آید. می‌رفتم توی اتاق خواب می‌دیدم آن شعر را رونویس ‏کرده، توی یک دفتر، کنار لغات مشکلش هم علامت گذاشته. دفترچه‌‌اش را می‌بردم ‏به اتاقم، معنی لغات را پایین صفحه برایش می‌نوشتم و یکی دو غزل دیگر را هم ‏خودم برایش رونویس می‌کردم. بعد یک‌دفعه پیدایش می‌شد با یک کاسه شربت ‏به‌لیمو، یک لیوان آب میوه. سرش را شانه زده بود، به خودش هم عطر زده بود." هی ‏گفت و گفت، بالاخره پرسیدم: "خوب، چرا زدیش؟" گفت: "نیست، دیگر آن‌طورها ‏نیست. باید بیایی ببینی. خانه نیست، طویله است، ظرف‌های نشسته توی ‏دستشویی، کف آشپزخانه تلنبار شده، پرد?‏ درها و پنجره‌ها سیاه می‌زند، روی ‏دستـ?‏ صندلی‌ها خاک نشسته. هفته به هفته هم موش رنگ شانه را نمی‌بیند." ‏گفتم: "تقصیر تو است. وقتی نمی‌روی چه انتظاری داری؟ شب‌ها آن قدر دیر می‌روی ‏خانه که بچه‌ها شام نخورده روی دامن عفت خوابشان می‌برد. به زنم گفته، برای کی ‏بکنم؟ وقتی نمی‌بیند چه فایده دارد؟" گفت: "ببینم ساطع، شوهر خانم حجتی چطور ‏فهمیده بود؟" انگار بخواهد غافلگیرم کند یک‌دفعه این را پرسید. گفتم: "توی ماشین ‏دیده بودشان، قبلاً هم بهت گفته‌ام." گفت: "نه، تو گفتی قبلاً هم می‌دانسته." ‏گفتم: "خوب، معلوم است؛ اول کسی که می‌فهمد شوهر زن است." گفت: "آخر ‏وقتی حجتی از مأموریت یک‌ماهه یا به فرض چندروزه برمی‌گردد چطور می‌تواند بفهمد ‏که مثلاً زنش دیروز ساعت نه صبح بغل یکی دیگر بوده؟" گفتم: "یعنی تو واقعاً این‌قدر ‏از مسائل بدیهی زناشویی بی‌خبری؟ پس این‌همه کتاب خوانده‌ای که چی؟" گفت: ‏‏"اشخاص رمان همیشه ساده‌تر، بگیریم سطحی‌تر از آدم‌های زنده‌اند. روابط آنها _ هر ‏چه هم نویسنده سعی کند _ ممکن نیست به پیچیدگی روابط آدمها بشود. آنجا ‏بالاخره یک دستمالی، یک لغزش زبانی، حتی بوی عطری تازه همه چیز را رو می‌کند؛ ‏اما در زندگی این‌طورها نیست، بخصوص اگر کسی این جور کتاب‌ها را خوانده باشد ‏دیگر به این زودی‌ها دستش رو نمی‌شود." گفتم: "با وجود این در این گونه موارد هم ‏مثل مورد جنایت بالاخره آدم لو می‌رود، کافی است که مثلاً آدم ببیند در مجموعـ?‏ ‏اعمال مباشرت با زنش یک حرکت تازه پیدا شده، آن‌وقت است که می‌فهمد طرف ‏مربوطه تجربه‌ای از سر گذرانده که او در آن شرکتی نداشته." گفت: "این هم باز ‏ساده است، آدمی که اهل مطالعه باشد، روانکاوی خوانده باشد، کافی است خودش ‏را به دست لحظه بسپارد تا هر بار حرکاتی بدیع ازش سر بزند." گفتم: "نه، در عمق ‏آدم همان‌طورهاست که بوده، که شکل گرفته. تازه بیشتر آدم از تکرار عادت است که ‏لذت می‌برد، نه نفس کاری در لحظه. وقتی هم طرف آواز تازه‌ای زمزمه بکند، یا ناگهان ‏نسبت به خواننده‌ای حساسیت نشان بدهد سر نخی پیدا می‌شود. چشم آدم که باز ‏شد بعد همه‌چیز را می‌بیند. حجتی فقط از اینکه دیده بود خانم آن‌طور که باید و شاید ‏تمایلی نشان نمی‌دهد فهمیده بود، به همین سادگی، یعنی که آدم‌ها _ بامطالعه و ‏بی‌مطالعه _ در عشق ساده‌اند با حرکاتی معهود. مثلاً حجتی یکی دو هفته به زن ‏کاری نداشته. حتی خانم او را نصف‌شب دیده بود که داشته مثل دوران عزوبت با ‏عکس برهنـ?‏ مجلات ور می‌رفته. فردا هم توی کشو میزش چند عکس پیدا کرده بود. ‏نقشـ?‏ حجتی را نفهمیده بود. چند هفته که گذشته بالاخره حجتی به زور حتی از زن ‏خواسته که وظایف زناشویی‌اش را انجام بدهد. چون طرف تمایلی نشان نداده رفته ‏کمربندش را آورده افتاده به جانش، بی‌آنکه حتی یک کلمه بگوید. بعد هم که شب ‏دیده زن آمده سراغش، آن‌هم برهنه، دیگر حتم کرده. قضیـ?‏ تعقیب زن و این حرف‌ها ‏دیگر دستک و دنبک کار است."»‏

مصلح گفت: «مزاحمتی که فراهم نکرده؟»‏

‏«یعنی می‌خواهی مچ بگیری؟»‏

راعی گفت: «بالاخره چی؟ یعنی تو می‌خواهی بگویی به عفت مشکوک شده؟»‏

‏«گمانم.»‏

‏«تو چی؟»‏

‏«مقصود؟»‏

‏«یعنی عفت هم بله؟»‏

‏«گمان نکنم. نمی‌دانم.»‏

مصلح گفت: «نه، این وصله‌ها به آقا نمی‌چسبد، چون سرکار خانم حجتی وقت سر ‏خاراندن برایش نگذاشته. شکر خدا که این یکی اقلاً همه فن حریف است.»‏

ساطع گفت: «خجالت بکش، من و وحدت ...» ‏

گونه‌هاش برافروخته بود. دست بر پیشانی کشید. عرق نکرده بود. گفت: «حتی ‏ارزش دفاع کردن هم ندارد.» و به ساعتش نگاه کرد. به عقربه‌ها نگاه نمی‌کند، نه. ‏

مصلح گفت: «پس هنوز چیزی از شرم در تو هست. جداً عذر می‌خواهم، شوخی ‏کردم.»‏

‏«اگر در مورد کس دیگری بود مهم نبود اما وحدت، آن‌هم وقتی ... احمق!»‏

لب پایینش را گزید. عبداللهی گفت: «چه خبرت است؟ شوخی هم سرت ‏نمی‌شود؟»‏

‏«عذر می‌خواهم، مقصودم وحدت بود. اما آخر این حرف دیگر شوخی نیست، برای ‏اینکه آن شب وحدت مرا برد به خانه‌اش، به بهانـ?‏ اینکه یادداشتهایش را برایم بخواند، ‏همان حکایت سرودیه فریومد را. هنوز شروع نکرده بود که بلند شد و رفت دخترش را ‏آورد. خواب بود. روی دو دست گرفته بودش. نشست روبه‌روی من، جلو پای من، ‏دوزانو، گفت: "ببین، صورتش را ببین." بچه خواب بود. گفتم انگار. نفهیدم مقصودش ‏چیست، دست بردم موی بچه را از روی گونه‌اش کنار زدم. گفتم: "خوب؟" گفت: "نه، ‏درست نگاهش کن. به بینی‌اش، بخصوص. بینی‌اش را نگاه کن!" گفتم‌: "قلمی است. ‏معلوم است دختر قشنگی می‌شود." گفت: "چانه‌‌اش چی؟" یک‌دفعه فهمیدم، از ‏لرزش دست‌هاش، از اینکه بچه را آن‌طور گرفته بود، بخصوص از گرفتگی صداش. بچه ‏را طوری گرفته بود که انگار آدم سینی چای را جلو کسی بگیرد و بگوید، بفرمایید، ‏خودتان بردارید! گفتم: "تو چه مرگیت شده؟" نگاهش کردم. بینی‌اش عرق کرده بود. ‏داشت خیره نگاهم می‌کرد طوری که انگار اولین بار است می‌بیندم. لبهاش می‌لرزید، ‏اما سرش را طوری گرفته بود که انگار بگوید، ببین، بینی من را ببین و خودت قضاوت ‏کن. گفتم: "خجالت بکش!" گفت: "خوب، حالا نظرت را بگو." بچه را گذاشت روی ‏زمین، جلو پای من. صدایی از بیرون در آمد. عفت بود. گفت: آقای وحدت، لطفاً تشریف ‏بیاورید." شمرده و با تحکم گفت. وحدت بلند شد و رفت به طرف در. من دست عفت ‏را دیدم که دستـ?‏ در را گرفته بود. وقتی وحدت رفت بیرون در بسته شد. صدای ‏کشیده را بلافاصله شنیدم، دوبار. بعد هم صدای خفه‌ای آمد که انگار تکه چوبی را به ‏نمدی کوفته باشند. صدای افتادن را هم شنیدم. تا خواستم بروم به طرف در، در باز ‏شد. عفت گفت: «لطفاً رویتان را برگردانید.» نفهمیدم یعنی چه. گیج بودم. پشت به ‏در کردم. توی اتاق که آمد، گفت: "سلام، می‌بخشید که مزاحم شدم." پیراهن خواب ‏پوشیده بود، وقتی برگشتم دیدمش، بچه را به سینه چسبانده بود و داشت می‌رفت. ‏بیرون که رفتم دیدم وحدت کف سرسرا دراز به دراز خوابیده. از بینی‌اش خون می‌آمد. ‏انگار گفتم: "چی؟ با چی زدیش؟" عفت حتی برنگشت نگاهم بکند. به اتاق خواب ‏بچه‌ها می‌رفت. من فقط فکر کردم راستی که قدش بلند است. صدای گریـ?‏ بچه که ‏آمد به صرافت وحدت افتادم. هنوز دراز به دراز روی زمین خوابیده بود. با چشم باز ‏نگاهم می‌کرد. دست برد بینی‌اش را پاک کرد، انگشت‌های خونیش را نشانم داد، باز ‏خیره نگاهم کرد و بعد چشمک زد. گفتم: "چیه، مقصودت چیست؟" باز چشمک زد و ‏با انگشت خونیش به اتاق خواب اشاره کرد، گفت: "یعنی بهتر از دستمال و بوی عطر ‏و این مزخرفات که می‌گفتی نبود؟" باز لبخند زد. من یک‌دفعه دیدم پایم را بلند کرده‌ام ‏که بزنم توی صورتش. نزدم. نمی‌دانم چرا. آرامشی در خطوط صورتش بود که از آن ‏چشمک زدن‌ها و حتی لبخندش وحشتناک‌تر بود. کفشم را که می‌پوشیدم حس کردم ‏نشسته است پشت سرم، دارد نگاهم می‌کند. دستهام می‌لرزید. دویدم پایین. داد ‏زد: "کجا این وقت شب؟ حالا که خانم حجتی خواب است؟ یا طرف دارد باز ‏کفش‌هاش را ..."»‏

عبداللهی گفت: «بس است دیگر، خفه‌مان کردی.»‏

و بلند شد. ساطع سر به زیر داشت. راعی دید دو قطره اشک به شارب‌های ساطع ‏آویخته است. راعی و مصلح هم که بلند شدند همچنان نشسته بود. راعی دستمالی ‏از توی لیوان روی میز برداشت، گفت: «دارند می‌بینند، اینجا خوب نیست.»‏

بیرون در منتظر ساطع ایستادند. به دستشویی رفته بود. عبداللهی گفت: «من که ‏باور نمی‌کنم.»‏

مصلح پرسید: «کدام جنبه‌اش را؟»‏

‏«هر دوتاش آن‌قدر کثیف است که نمی‌شود باور کرد.»‏

راعی گفت: «من می‌روم، به ساطع بگویید، من یکی مطمئنم که او گناهی ندارد، ‏یادتان نرود.» و راه افتاد، با لرزش سرما بر مهره‌های پشت. ساعت هفت و نیم بود. ‏حدس می‌زد. چه فایده داشت که نگاه می‌کرد و دقیقاً می‌دانست؟ هر چه بود، بود. ‏این‌همه رهگذر، پیر و جوان و کودک که می‌آیند و می‌روند، اینجا، یا در همـ?‏ ‏پیاده‌روهای دنیا مثل موج‌های دریا زخم‌های آدم را _ گر چه ناسور _ می‌شویند و بعد ‏فقط خنکی مطبوع در ذهنت می‌ماند به گونـ?‏ آرامشی که پس از تماس پارچه‌ای ‏نم‌زده در پوست پیشانی داغت نشت می‌کرد، یا وقتی از پس کوچه‌گردی‌های شبانه ‏بالاخره می‌رسیدی و پشت به متکایی زیر کرسی می‌نشستی، سیگار زیر لب، آن‌قدر ‏صبر می‌کردی تا سکر رخوت انگار که موجی از آن دور دستهای دریا می‌رسید و ‏پلکهایت را سنگین می‌کرد. نه، کار از این حرف‌ها گذشته بود. پدر می‌رفت کنار باغچه، ‏بیلچـ?‏ باغبانی به دست، روی خاک خم می‌شد و خاک را زیر و رو می‌کرد، با پر?‏ ‏بیلچه کلوخ‌ها را خرد می‌کرد و با پشتش نرم می‌کرد و اگر ریشـ?‏ علفی می‌دید با ‏دست چپ بیرون می‌کشید. وقتی بلند می‌شد دیگر غروب بود. با پشت دو تا می‌آمد، ‏می‌نشست بر لبـ?‏ ایوان، سیگاری روشن می‌کرد و به خاک باغچه نگاه می‌کرد، ‏بی‌هیچ گرهی میان دو ابرو، انگار هر چه تلخی در گره ابروانش بود در خاک باغچه ‏کاشته بود. می‌گفت: «زن، پس این چای چی شد؟»‏

مادر یک چای خوشرنگ و معطر توی سینی تازه‌شسته‌اش _ با گرد آجر _ حاضر ‏داشت. می‌گفت: «بیا ببر، بگذار جلوش. حالا دیگر خلقش باید خوب شده باشد.»‏

مادر _ اگر همین‌طورها می‌شد که او شده بود _ چادرش را به سر می‌انداخت و بیرون ‏می‌زد، دست خالی، بی هیچ کیف خریدی یا جانمازی. پدر می‌گفت: «کارش نداشته ‏باشید، برمی‌گردد.»‏

بر می‌گشت. یک ساعتی بیشتر طولش نمی‌داد. چین‌های صورتش آرام شده بود. ‏یک‌راست می‌رفت توی آشپزخانه و باز چیزی پوست می‌کند: سیب‌زمینی یا بادمجان.‏

‏«کجا بودی، مادر؟»‏

‏«همین‌طرف‌ها، رفته بودم خانـ?‏ خواهرم.»‏

‏«پس چرا به این زودی برگشتی؟»‏

‏«نبودند.»‏

نه، نمی‌گفت. و یک دفعه که دنبالش راه افتاد، دیدش، میان زنها جلو منبر نشسته ‏بود. آخوند داشت مسأله‌ای فقهی را شرح می‌داد، با طول و تفصیل. مادر را هنوز ‏می‌توانست تشخیص بدهد، از آن دور حتی، از پایین مجلس. یک سر و گردن از همه ‏بلندتر بود. گریز آخوند که شروع شد دیگر سر مادر را ندید. همه چادرهای سیاهشان ‏را روی سرشان کشیده بودند، سرها خم شده بر سینه، شیون می‌زدند. وقتی ‏گریه‌ها به اوج رسید و همـ?‏ ضجه‌ها، شیون مادر شد آخوند با تغییر لحن و مکثی میان ‏یک جمله ختم گریز را به دعای به همـ?‏ مؤمنین و مؤمنات چسباند، باز سر مادر یک ‏سر و گردن بلندتر از همه شد، و حتی آخوند پایین‌نیامده برخاست، و همان‌طور که از ‏میان زنها رد می‌شد با گوشـ?‏ چادر نماز صورتش را پاک می‌کرد. توی کوچه گفته بود: ‏‏«مادر!»‏

‏«چی شده؟ من را ترساندی. دنبال من چرا راه افتاده‌ای؟»‏

‏«من که دنبال شما نبودم.»‏

‏«به من دروغ نگو، پسر!»‏

‏«خود شما هم که راست نمی‌گفتید.»‏

‏«پس می‌خواستی کجا بروم؟ دلم گرفته بود.»‏

‏«آخر مگر چی شده؟ کسی که حرفی نزد.»‏

‏«نه، اما خوب وقتی می‌بینم دلم گرفته تا یک منبر روضه می‌روم و برای غریبی امام و ‏لب تشنـ?‏ عترت پیغمبر گریه می‌کنم دلم سبک می‌شود.»‏

و باز، هم از راه به آشپزخانه می‌رفت و پوست می‌کند، چیزی را، سیب‌زمینی، کدو، ‏یا بادمجانی.‏

‏«کجا می‌توانست برود؟»‏

ادامه