کوچه دراز نبود، تا خیابان چهارده و شاید هفت تیر چراغ‌برق داشت. طولانی نبود.

بازار ‏بوی نا می‌داد، بوی ادویه مخلوط با بوی چرم، و بویی که درست نمی‌شد گفت ‏چیست یا از کجاست. خنک بود. شعاع‌های نور مایل می‌تابید. وقتی می‌خواهند طاق ‏ضربی بزنند رگه‌رگه و دایره‌وار بالا می‌روند. نه، بالا رفتن نیست‏‎.‎‏ اول ملاط یا بگیریم ‏سیمان را با ماله روی ردیف قبلی پهن می‌کنند و بعد آجرهای باریک را کنار هم و روی ‏ملاط می‌چسبانند. آسمان پیداست، هنوز هم، سرپوشی آبی و دور. با هر رگه رگه‌ای ‏از سرپوش آبی را حذف می‌کنند، می‌برند. و حالا دیگر فقط روزنی است و نوری که ‏مایل می‌تابد.‏

در را بسته بود، حتماً. قدیمی است و چوبی. از تو بسته می‌شود. کلون را باید به جلو ‏راند، نه آن‎‌‎قدر که جا بیفتد و باز کردنش کلید بخواهد و یا چاقو که بشود زبانه را عقب ‏زد. ‏

به خاطر آفتاب است یا باران؟ دانه‌های باران فقط از همان روزن‌های دایره‌ای شکل، ‏آن‎‌‎هم مایل، می‌ریزد و کف بازار را به انداز?‏ یک دایر?‏ کوچک خیس می‌کند. دیوارها را ‏قطور می‌گرفتند تا تاب طاق‌های ضربی را داشته باشد. پی‌ها و ستون‌ها برای همین ‏چیزها قطور می‌شده است. تیمچه‌ها هم سقف دارد، بلند. یک طناب از سقف تا روی ‏حوض آویزان است. فانوس را به همین طناب آویزان می‌کرده‌اند، روزهای ابری شاید. ‏نه، عمدی در کار نبوده است، ظاهراً نبوده است، اما چه به عمد یا غیر عمد نتیجه ‏یکی بوده است، تا نبینند که هست، که آن آبی روشن وجود دارد طاق زده‌اند؛ تا فقط ‏با سهم کوچکی از ابدیت روبه‌رو باشند، یا حتی فراموشش کنند تکه‌ای را ـ به قدر ‏همتشان ـ میان دیوارهای قطور و زیر طاقی ضربی محصور می‌کردند، بعد هم سهم ‏کوچکشان را با طاقچه‌ها و رف‌ها، گچ‌بری بخاری و آینه‌کاری ستون‌ها تزیین می‌کردند. ‏ارتفاع چهارچوب درها اغلب از قد متوسط آدم حتی کوچکتر است. شیشه‌های رنگی، ‏پنجره‌های خورشیدی بالای درهای دو لته‌ای از حضور مداوم عالم غیب و شهادت ‏حفظشان می‌کرده. جمعیت خاطرشان را از شکل هشتی‌های هشت‌گوشه‌شان ‏می‌شود قیاس کرد.‏

روی سکو، چهارزانو، نشسته بود، عرقچین به سر. ریش نداشت. تسبیح به دست. ‏قرآن می‌خواند، زیر لب. از صبح تا شب می‌نشیند یا می‌ایستد، یک گله جا، بی‌تکان، ‏حتی گاه چهار زانو و روی یک چهارپایه، فقط با صدای اذان تکان می‌خورد. توی مسجد ‏باز گستردگی آسمان هست، آن آبی روشن در آب حوض، حتی اگر برای وضو آب را به ‏هم بزنند، حضور دارد.‏

‏«الله ‌اکبر!»‏

داشته باشد. غرفه‌های چهار جانب صحن و انحنای گنبد و قامت بلند منارها ‏تقسیمش می‌کنند، شکل آشنایی بهش می‌دهند که دیگر همان نیست که در ‏بیابانی می‌شود دید، تازه کاشی‌های معرق سر در ایوان و حتی گچ‌بری بالای هلال ‏محراب را آیاتی آشنا تزیین کرده‌اند. وقتی ستاره‌ها گرد آمده باشند تا صورت آشنای ‏حوت را، یا اسد و یا جدی و حمل را بسازند، و بر طبق سنت نقلی و عقلی اول صورت ‏را و بعد دست راست و بعد دست چپ را باید شست و بعد جلو سر و روی پاها را ‏مسح کرد، درازی صورت را باید از بالای پیشانی جایی که موی سر بیرون می‌آید تا ‏آخر چانه، شست، و پهنای آن به مقداری که بین انگشت وسط و شست قرار ‏می‌گیرد باید شسته شود، و اگر مختصری از این مقدار را نشوید وضو باطل است، ‏و برای آنکه تعیین کند این مقدار کاملا شسته شده باید کمی اطراف آن را هم ‏بشوید؛ رو به قبله می‌ایستی و تا حضور قلب را حتی نقش ساد?‏ گلیم شبستان ‏مسجد به‌هم نزند به مهر نگاه می‌کنی ... و بعد، بعد هم اگر مسأله‌ای پیش آمد، ‏شک میان دو و سه مثلاً، در کتاب توضیح‌المسائل می‌شود دید، یا از مجتهد ‏جامع‌الشرایط پرسید، گیرم که بوی غروب را حتی در تاریک روشن شبستان و در پناه ‏ستون‌های قطور می‌شود حس کرد و حالا دیگر شصت و هشت سال را شیرین داری. ‏

‏«اشهد ان لااله الاالله.»‏

چادرنماز سیاه با گل‌های ریز، ریز سفید. با قلم شکسته نوشته بود: غروب ‏چهارشنبه، شانزدهم مهر ماه یکهزار و سیصد و چهل و هشت. دیروز خاکش نکرده. ‏پنج‌ضلعی نامنظم هنوز توی جیبش بود. حالا کجاست؟ روز هیچ وقت به صرافت پنجره ‏نیفتاده بود، اصلاً خوش نداشت به مهتابی برود. بایست می‌رفت. صلاحی دستش ‏قوی است. ده پانزده سالی است که می‌کشد. با گچ و روی تختـ?‏ سیاه، یا روی کاغذ ‏نقاشی بچه‌ها و با مداد. گاهی هم آبرنگ کار می‌کند، یا رنگ و روغن. چند تا از ‏کاغذها زرد شده بود. بوی نا گرفته بود. حالا توی آن پستو، پشت پرد?‏ قلمکار چه کار ‏می‌کند؟

‏«می‌بینید که مشغولم.»‏

دیشب هم مشغول بوده. وقتی پرنده می‌کشد از بال‌ها شروع می‌کند، بال‌های ‏کشیده، یعنی همان وقت که کبوتر بال می‌زند و بعد خودش را رها می‌کند تا گشوده‌‏بال روی یک سیم نامرئی تعادلش را حفظ کند. اما وقتی می‌نشیند بال می‌زند، آرام و ‏چند بار، و بعد می‌نشیند روی هر?‏ پشت بام. کبوتر را چطور می‌شود کشید تا بیشتر ‏تابوت بزند، تابوتی سفید بر متن سیاه تابلو؟ برای همین گچ آبی برداشته. طرح آدم را ‏باید از سر شروع کرد. موهاش سیاه بوده، حتماً. نبافته بود. توی عکس‌ها که بافته ‏نبود. بلند بود و ریخته بر شانه‌ها. شاید دسته کرده و روی یک شانه ریخته است، یا ‏زیر حاشیـ?‏ چادرنمازش پنهان کرده است. از سر شروع می‌کند یا ... می‌شود هم از ‏دست شروع کرد، اگر بخواهد دراز کشیده بر تخت بکشدش، خفته بر پهلوی چپ، و ‏دو دست روی هم، مثل بالشی زیر گونه گذاشته. بعد هم گونه را می‌کشد، طرح گونه ‏را، خطی ظریف که به چانه می‌رسد و بعد به گونـ?‏ دیگر. اگر یکی دو طره مو از لبـ?‏ ‏لچک بیرون زده باشد گوش چپ را بهتر می‌تواند بکشد. کشیدن چشم‌های بسته ‏یکی دو دقیقه کار دارد. برای نشان دادن گردن فقط دو خط کافی است، بخصوص اگر ‏یقـ?‏ پیراهنش را هم بکشد. اگر چادر به‌سر بکشدش، در لفافی از پارچه‌ای سیاه با ‏گل‌های ریز سفید، زود می‌تواند تمامش کند. لخت نمی‌کشد. از دیشب یا دیروز عصر ‏شروع کرده. در سردخانه تا هر وقت بخواهند می‌شود نگهش داشت. صلاحی فقط ‏تکه تکه می‌کشیده، دستی فقط با حلقه‌ای در انگشت دوم، بکشد. بو نمی‌افتد. ‏خوبی کار همین است. فکرش را کرده، از پیش، و حالا مست است، مست مست و ‏می‌کشد. اگر می‌ماندم، اگر تاب می‌آوردم شاید می‌توانست. به صرف اینکه بیرون از ‏مجموعه‌ایم، نتوانسته‌ایم به صلاحدید و ادب و آداب کتابهایی که می‌گفت زندگی ‏کنیم، سنخیتی داریم. بایست می‌ماندم. با دستمال سفید گچ انگشت‌هایش را پاک ‏می‌کند. قاب سیگارش را در می‌آورد، به گیره‌اش با سر انگشت فشار می‌داد و از میان ‏ردیف سیگارهای نصف شده یکی را بر می‌دارد.‏

بازار طولانی نیست. زود تمام می‌شود، حالا زود تمام می‌شود، به دهانـ?‏ بازار که ‏برسیم از هجوم ناگهانی نور و شاید فقدان بوی چرم مخلوط با بوی ادویه و نا می‌شود ‏فهمید که تمام شده است. از آن بو هم دیگر خبری نیست. از فرط مستی نبود که فکر ‏می‌کردم هست، بود و معلق میان دهانـ?‏ دکان‌ها و سر در تیمچه‌ها، مثل بوی روز ‏وقتی هوا ابر باشد حتی اگر در شبستانی، روی نقش گلیمی کهنه نشسته باشی. ‏انگار چیزی میان بوی دیوارهای کاهگلی و عطر گلاب بود، وقتی که مادر جانمازش را ‏پهن می‌کرد، و رو به قبله، چادر سیاه به سر، قامت می‌بست.‏

کنار جوی آب و روی آسفالت پیاده‌رو چند برگ چنار بود. فقط یک لحظه می‌شود ‏دیدشان. گام‌های شتابزده نمی‌گذارند. اما باز هست، یکی دو تا و شناور بر آب گل‌آلود ‏جوی، و گاهی چند‌تایی بر سقف یا کاپوت ماشین‌هایی که کنار خیابان پارک کرده‌اند. ‏هوا آفتابی بود.‏

دست‌ها باید با چیزی ور بروند، با شاخه‌ای شکسته از درختی حتی. برگ‌ها را ‏یکی‌یکی، پیش از آنکه همان باد همه ساله بوزد، کند و بر سطح آب رها کرد. فقط ‏دست‌هاست که نمی‌شود بیکار رهاشان کرد، آویخته در راستای تن. تسبیح برای ‏همین است. با نوک سبیلش به سائقـ?‏ عادت بازی می‌کند. کی است؟ دست‌ها، اگر ‏بیکار باشند، آدم انگار گمشده‌ای دارد. توی جیب که باشند باز چیزی. توی جیب ‏راست جعبـ?‏ سیگار بود و کبریت. هنوز داشت. برای همین می‌کشد، ایستاده است ‏در پناه دیواری یا ستونی و دو دستش را حایل شعلـ?‏ کبریت کرده. نمی‌شود تاب آورد. ‏فرار هم باشد، باشد. توی پیاده‌رو خیابان، سیگار زیر لب، وقتی که آدم کمی هم ‏مست باشد، می‌توان تا غروب و حتی تا شب قدم زد. بازی سایه و نور. با گامی بلند ‏از روی سایـ?‏ درختی رد می‌شوی و توی نور گام‌ها را کوتاهتر برمی‌داری، و بعد دوباره ‏از روی سایه‌ای دیگر رد می‌شوی. می‌شود قرار گذاشت، برای انصراف خاطر هم ‏شده، و سایـ?‏ درخت‌ها را لگد نکرد. بی‌خیال قدم می‌زند، توجه ندارد که از روی سایه ‏باید زود رد شد. پنجاه سال را شیرین دارد. توی سایه، حتی سایـ?‏ آدم‌های دیگر، آدم ‏گم می‌شود. شب خوب‌تر است، به شرطی که چراغی آن نزدیکیها نباشد و یک‌‏دستی تاریکی را نور هیچ پنجره‌ای نشکند. دیگر خیال آدم راحت است. کاریش ‏نمی‌شود کرد. این است که هست. در کوچه‌هایی که چراغ ندارند، کنار خیابان‌هایی ‏که چراغش را شکسته‌اند آدم می‌تواند با فراغ خاطر قدم بزند. برای همین طاق ‏می‌زدند؟ همه جا سایه بود، و به هر چند گامی فقط یک گله نور، انگار که بر زمین ‏فاصله به فاصله به شکل دایره‌هایی زرد مایل به نارنجی رنگ ریخته باشند، تازه رنگی ‏که جا عوض می‌کند، می‌پرد، و بعد که بر دیوار فقط لکه‌های نارنجی مات بماند ‏مطمئنی که به‌زودی همه‌جا سایه خواهد بود، سایه‌ای خنک و مداوم. اما وقتی ‏چراغ‌های خیابان روشن باشد، و ماشین‌ها با نور پایین حرکت کنند سایه‌ها مدام در ‏هم می‌روند، سایـ?‏ آدم را سایـ?‏ تیرهای چراغ برق‌ها، درخت‌ها و حتی آدم‌ها ‏می‌پوشانند. مست که باشی، کمی حتی، در بندش نیستی. صلاحی مست بود. ‏گفت: «یک شب توی مستی بهش گفتم، لُب و پوست کنده، بهش گفتم.»‏

برای همین می‌گفت: «یا ما مقصریم یا آنها.» کتابها را می‌گفت. و حالا برای تدارک ‏مافات هم شده دارد می‌کشد. عکس‌ها را همین چند روز جمع کرده، شاید هم ‏دیشب، همان وقت که از بیمارستان برگشته، از سردخانه. نه، هیچ‌کدام زن نبوده، ‏همان که صلاحی می‌شناخته. گفت: «لُب و پوست کنده بهش گفتم، نه به کنایه، به ‏همان زبانی که شما سر کلاس‌هاتان به کار می‌برید.» ‏

تمثیل را پارسال هم برای یکی دو کلاسش تعریف کرده بود، اما امسال چیزهایی ‏بهش اضافه کرده بود. واقعـ?‏ شهادت صدر تابستان به فکرش رسید. یادداشتش کرده ‏بود. صلاحی حتماً فقط قضیـ?‏ رجم را، و دست بالا، واقعـ?‏ مرگ شیخ بدرالدین را ‏شنیده. خودش پارسال توی دفتر سعی کرده بود برای آقای منصف، دبیر تعلیمات ‏دینی و عربی، توضیح بدهد. گفته بود: «حتماً خلاف به عرضتان رسیده، مقصود من ‏این نبوده که خدا جسم دارد، اگر هم گفته‌ام آن طرف کرسی نشسته بود، به وجه ‏تمثیل بوده، یعنی که خواستم بگویم شیخ بدرالدین آن قدر معتقد به وجود ‏واجب‌الوجود بوده که حضورش را همه جا حس می‌کرده.»‏

منصف گفته بود: «اما بچه‌ها درست خلاف این تفسیر کرده بودند.»‏

‏«مهم نیست. می‌فهمند. من برایشان توضیح می‌دهم، شما هم اگر فرصت کردید ‏بفرمایید. بعدش دیگر فکر نمی‌کنم اشکالی داشته باشند.»‏

‏«آنها که نه، اما من فکر می‌کنم اشکال این به اصطلاح تمثیل شما این است که انگار ‏حق با آن زن فاحشه است.»‏

‏«فاحشه؟ کی این را گفته؟ زن زنا کرده، یک بار فقط، آن‌هم بخاطر دو قرص نان ‏جوین.»‏

‏«خوب، قبول که زنا کرده باشد و حتی به خاطر احتیاج، اما گناه گناه است، مگر اینکه ‏از گرسنگی مشرف به موت بوده، که آن هم نمی‌دانم چطور می‌شود هم مشرف به ‏موت بود هم رفت زنا کرد؟ تازه چطور ممکن است شیخی با آن همه ریاضت و زهد و ‏تقوا راند?‏ درگاه حق شود؟»‏

‏«این دیگر تقصیر من نیست، برای اینکه شیطان هم با آنکه در هر آسمانی هزار سال ‏تسبیح حق گفته بود رانده شد و آدم با آنکه بر زمین خون‌ها ریخت، به‌رغم فرشتگان ‏به تشریف لقد کرمّنا بنی‌آدم مخصوص گردید.»‏

منصف پرسیده بود: «آقای راعی، راستش را بگویید، شما خودتان به وجود خدا ‏معتقدید یا نه؟»‏

راعی بلند شده بود. نمی‌بایست آن قدر عصبانی می‌شد، گفته بود: «این را انگار ‏شب اول قبر از آدم می‌پرسند.»‏

و از دفتر آمده بود بیرون و سر کلاس‌هاش برای آنکه جنجال بخوابد تا چند ماهی از ‏تمثیلش حرفی نزده بود. صلاحی می‌گفت: «ما حق نداریم همه چیز را خراب کنیم.»‏

نه، قصدش از ذکر تمثیل خراب کردن نبود، برای اینکه خراب شده بود، داشت می‌شد. ‏بازارهایی دیده بود که طاقش را برداشته بودند، سی چهل سال پیش یا حتی بیشتر، ‏و به جایش از شیشه و تیر‌آهن و ورقه‌های فلزی سقف‌طوری ساخته بودند. دیده بود ‏که بولدوزری ایوان خانه‌ای را فرو ریخت و حوض خانه را از خشت و آجر و سنگ و ‏خرده‌شیشه‌های پنجره‌های خودشیدی پر کرد. در ایوان صحن جنوبی زیباترین ‏مسجدی که می‌شناخت تنها مسافران خارجی را دیده بود، دوربین به دست، و پشت ‏به منبر و محرابی که یک لحظه پیش از آن‌ها عکس انداخته بودند. و یک روز نزدیک ‏اذان ظهر که در گوشـ?‏ شبستانی بر زیلویی لوله کرده نشسته بود و به بازی رنگ که ‏از نورگیرهای مرمر طاق‌های ضربی بر زمین ریخته بود نگاه می‌کرد، تنها یکی آمد. فکر ‏کرده بود، خوب، باز هم هست، یکی هم یکی است. در پناه ستون و بر گوشـ?‏ زیلو ‏دراز کشید و خوابید، کفش به پا، و با بانگ اذان تنها غلتی زد، بر دند?‏ چپ، تا پشت ‏به قبله بخوابد. اینها را به منصف یا حتی رئیس دبیرستان نمی‌توانست بگوید، یا به ‏صلاحی و بچه‌ها حتی. تازه حق با صلاحی بود. جای آداب تخلیه‌شان چه می‌توانست ‏بگذارد، آن هم وقتی خودش نمی‌توانست تاب بیاورد و تا خوابش ببرد هر شب یکی دو ‏پیاله می‌خورد؟

‏«سلام.»‏

کی بود؟ چهره‌ای و لبی، و بعد آدم‌هایی که می‌گذرند. سبیل سیاه و پرپشت با ‏شارب‌هایی که لب زیرین را می‌پوشاند. دو چشم ریز میان چین‌ها و لایه‌های گوشت. ‏صورتی صاف و تیغ کشیده. یک بار هم بر خلاف خواب موها تراشیده است. ته ریش ‏سیاه. با خودش حرف می‌زند. از حرکت لب‌ها و دست‌هایش می‌شود فهمید چه ‏می‌گوید و یا انگشت اشاره‌اش خطاب به کی یا کجاست؟ کیف به دست با موهای ‏کوتاه، بور. رنگ کرده است، حتماً. مثل اینکه بر خطی نامرئی قدم می‌زند، خطی که ‏چون به کسی می‌رسد می‌شکند و با اندکی انحنا باز به امتداد همان خطی می‌رسد ‏که بالاخره به چهارراه ختم می‌شود و بعد هم میان خطوط دیگر گم خواهد شد. کی ‏بود؟ یک لحظه و تمام. و گاه در ته ذهن چیزی هست که با حضور ناگهانی بویی، ‏صدایی از جایی، یا سوزش دردی میان دنده‌ها شروع می‌شود، و بعد دیگر می‌بینی ‏نه اینجا، که جایی دیگر هستی، یک لحظه فقط، همان‌قدر که حبابی بشکند یا بترکد. ‏نه، بعد می‌فهمی که فقط یک لحظه بود مثل برگی بر دریاچه‌ای. لب‌ها همان لب بود، ‏کوچک و ظریف. چند سال پیش بود؟ این مهم نبود، اما همان‌وقت‌ها بود که شبانه هم ‏چند ساعتی درس داشت. میان دو دختر دیگر و در ردیف دوم می‌نشست. از طرح ‏مینیاتوری صورتش خوشش آمده بود. و بعد ساعت‌های دیگر، اگر سر کلاس بود، ‏همان ردیف دوم و نشسته در وسط دو تای دیگر، به وجد می‌آمد. چانه‌اش کوچک بود ‏و گرد، چشم‌هایش سیاه با برقی نه حاکی از معصومیت و یا شیطنت بلکه انگار ‏بیشتر از سر حیرت گشوده بود، یا به تمسخر. برای همین شاید خمار می‌زد، و حتی ‏همان معصومیت و شیطنت را هم داشت. پوست صورتش سبزه بود، موهاش افشان ‏و سیاه و صاف، با طره‌هایی بر گوش و بناگوش، و یکی که به بته‌جقه‌ای می‌زد خم ‏شده بر پیشانی و گاهی مرغوله‌ای بر گونه‌هاش تا گونه‌هاش را برافروخته‌تر از آن بزند ‏که از شرمی کودکانه باشد. اینها بود و دیگر اینکه ساکت بود و در انحنای گردنش، ‏وقتی سر خم می‌کرد، مینو بود، و نه او که راعی اسمش را هنوز نمی‌دانست. فقط ‏نگاه می‌کرد. انگار که راعی برای او نبود که حرف می‌زد، یا شاید هم تنها به صدایی ‏در درون خودش گوش می‌داد، اما مردمک‌های به‌ظاهر سیاه در پناه آن مژه‌های بلند ‏راعی را نگاه می‌کرد. بعد یک روز جای خالی او را میان آن دو تای دیگر دید. پیش ‏می‌آمد. و ته کلاس نیمکت آخر یکی بود، تنها، موهاش کوتاه بود، پسرانه زده بود با ‏فرهایی ریز، حلقه‌حلقه، حلقه‌هایی که قالبی شده بود بر گرد صورتی که دیگر سبزه ‏نمی‌زد. هم او بود، آن‌طور که گردن خم کرده بود هنوز چیزی از مینو داشت. بی‌آنکه ‏درست به‌جایش بیاورد این را فهمید. دیگر عادت کرده بود. می‌دانست دست به هر چه ‏بزند خاکستر می‌شود و حالا که آن پوست دلخواه زیر لایه‌ای از پودر و سرخاب و ریمل ‏و سایه پنهان شده بود چه می‌توانست بکند؟ بخصوص سرخی لبها و گونه‌ها آن‌قدر ‏وقیح می‌زد که انگار هفت‌هشت‌ساله دختری بزک کرده باشد و بخواهد نقش ‏دخترهای بار را بازی کند. با این‌همه طرح لبها همان بود که بود. دستش را بلند کرده ‏بود تا حرفی بزند یا چیزی بپرسد. ‏

راعی به جای خالی نگاه کرد. و لایـ?‏ خاکستری روی پیشانیش را با کف دست پاک ‏کرد، بیشتر برای آنکه محملی داشته باشد که دست را ندیده است، و بعد حتی سر ‏به زیر انداخت تا خواندن متن درس را ادامه بدهد. حالا یادش نبود که چی. دختر گفت: ‏‏«اجازه می‌فرمایید؟»‏

راعی نگاهش کرد، گفت: «پس تویی؟ چرا رفته‌ای آن ته نشسته‌ای؟ من که ‏نشناختمت. نکند خبری شده، هان؟ پس چرا شیرینیش را ندادی؟»‏

چی پرسید؟ اسمش؟ یادش نبود. و دیگر تا آخر ساعت سعی کرده بود نگاهش نکند، ‏و نکرده بود. گور پدرش. هر چه می‌خواست فکر بکند. اما وقتی از دبیرستان آمد بیرون ‏و از کنار پیاده‌رو می‌رفت، تازه سیگارش را در آورده بود که دیدش. منتظرش بود. گفت: ‏‏«اجازه می‌فرمایید چند دقیقه‌ای مزاحمتان بشوم؟»‏

‏«خواهش می‌کنم.»‏

ساکت رفته بودند. از غروب دیگر گذشته بود. در سایـ?‏ جدول جوی آب هنوز لکه‌های ‏برف بود، اما در هوا، میان شاخه‌های خشک حتی، انگار پرنده‌ای از جنس بهار، یا ‏نفس صبایی که یکی دو هفتـ?‏ دیگر می‌وزید، در کار لانه‌سازی بود.‏

گفته بود: «عذر می‌خواهم، نمی‌دانستم که کوتاه کردن موهای من این‌همه شما را ‏ناراحت می‌کند.»‏

‏«بله، درست حدس زدید، اما حال و احوال من ربطی به شما ندارد، بیشتر مربوط به ‏خود من است، خاطرات من.»‏

‏«پس من کس دیگری را به یادتان می‌آورم؟»‏

گفته بود: «بله، خانم و حالا هم او مرده است.»‏

‏«جداً متأسفم.»‏

‏«برای من مرده.»‏

و نگاهش کرده بود، نیم‌رخش را، بینی‌اش قلمی بود. گفت: «البته او این سالک شما ‏را بر چانه نداشت. قشنگ است. صورتتان را ملیح‌تر می‌کند.»‏

و بعد هم گفته بود: «می‌بخشید، من کار دارم، قربان شما.»‏

و راه افتاده بود. دختر گفته بود: «ببخشید که این سؤال را می‌کنم، اما آخر این رفتار ‏شما آدم را کنجکاو می‌کند.»‏

‏«خوب؟»‏

برگشته بود و پرسیده بود، و تا نگاهش نکند، به سالک چانه‌اش و آن بینی قلمی ‏خیره نشود، سیگارش را روشن کرد.‏

‏«پس برای همین می‌ترسید؟»‏

‏«از چی؟»‏

‏«از اینکه باز یکی دیگر پیدا بشود، و بعد، نمی‌دانم، به قول شما بمیرد.»‏

‏«خوب، من ضعیفم، یک آدم که نمی‌تواند نعش چند تا را به دوش بکشد، و من حالا ‏دوتاش را دارم.»‏

و تا نگوید، یکی بر این شانه، و یکی بر آن، گفته بود: «می‌خواهید برویم جایی؟» و ‏بعد هم پرسیده بود: «دست کم آبجو که می‌خورید؟»‏

راعی عرق خورده بود. گفته بود: «ببینید، می‌دانم، تقصیر من بود، به شما توجه ‏داشتم، این درست، اما فقط وقتی که فکر می‌کردم او هستید، نه آن آخرین دفعه‌ای ‏که دیدمش، بلکه همان وقت‌ها که صبح‌ها، بیدار و خواب، از اینکه می‌دانستم ‏هستش، جایی، و دوستش دارم، دیگر بلند شدن، دست و رو شستن یا تراشیدن ‏ریش و حتی لباس پوشیدن به زحمتش می‌ارزید.»‏

‏«پس حالا فکر می‌کنید دیگر همه چیز تمام شده است؟ یا مثلاً این چیزها فقط یک بار ‏و با یکی اتفاق می‌افتد؟»‏

‏«من که عرض کردم دو تا، شاید هم بیشتر. در ثانی من که گفتم ضعیفم، نمی‌توانم، ‏این‌طورها که هست نمی‌خواهم. می‌دانید گاهی آدمی به سن من فکر می‌کند، نه، ‏به زحمتش نمی‌ارزد، آن‌هم اگر ...»‏

بالاخره هم همه را نگفته بود. نمی‌شد. البته این را گفت که مثل همیشه، با سوء‌‏تفاهمی شروع شد. اما آن‌طور که دختر نشسته بود با گونه‌های برافروخته، ‏چشم‌های خمار، با همان انحنای گردن مینو، اما بی‌هیچ حجابی، قابی از طره‌های ‏سیاه، گفته بود که: «حالا باور کنید دلم می‌خواهد مثل همان وقت لیوانی را بشکنم، ‏حتی به صورت شما کشیده بزنم.»‏

مینو گفته بود: «تحمل شنیدنش را داری؟»‏

‏«اگر نمی‌خواهی نگو.»‏

و بیشتر خودش نمی‌خواست. می‌دانست، انگار که خوابی دیده باشد، همان که دیده ‏بود یکی دو سال پیش. کوچه‌ها را نمی‌شناخت. از کوچه‌باغ‌هایی هم گذشت. یکی ‏دو تا هم همپایش بودند و بعد انگار فقط خودش بود، و کوچه‌ها پیچ می‌خورد، به ‏دوراهی یا گاهی سه‌راهی، چهارسوقی می‌رسید، همچنان ناآشنا. و از جایی ‏صدایی می‌آمد، از گردی که در هوا بود فکر کرد دارند خراب می‌کنند. می‌کردند. دید. ‏بولدوزری داشت دیواری را فرو می‌ریخت، اما باز هم بود. صدای ریزش از پشت سر ‏هم می‌آمد و بعد انگار که همه پی‌ها، ستون‌ها را بر مردابی کار گذاشته باشند همه‌‏چیز فرو می‌رفت. یا می‌ریخت. و بعد دیگر شب بود، هلال باریک ماه جایی میان ‏آسمان بود. پرسیده بود، از کسی: «پس کجاست، خانـ?‏ من کجاست؟»‏

اول فکر کرده بود که به اشار?‏ سر انگشت دارد ماه را نشان می‌دهد. نه، کوهی را ‏نشان می‌داد، سیاهی را که تا ماه ادامه داشت. گفت: «پشت آنجاست.»‏

و یا فقط گفت: «آنجاست.» و بعد گفت: «باید بروی بالا، بعدش می‌رسی.»‏

نمی‌شد، در خواب هم می‌دانست. شب با وجود بدر تمام ماه هم نشده بود. ‏

مینو گفته بود: «من باید بگویم، به خاطر خودم هم شده، تو بالاخره باید بفهمی من ‏چطور آدمی هستم.»‏

راعی گفته بود: «اگر می‌خواهی می‌شود به همین جا تمامش کرد. دیگر هم ‏احتیاجی نیست خرابش کنیم.»‏

‏«اگر بناست تمام بشود، چه بهتر که همه چیز روشن بشود.»‏

و گفته بود همه چیز را، و بعد هم خیره نگاهش کرده بود، با موهای کوتاه‌کرده، ‏پسرانه‌زده، و همان انحنای گردن، که راعی زده بود چپ و راست. و به دختر گفت: ‏‏«زدمش، فقط، چپ و راست روی هر دو گونـ?‏ گل‌انداخته‌اش. حتی نپرسیدم که چرا؟ ‏یا مگر چه شده بود؟ یا مگر نمی‌دیدی، نمی‌فهمیدی؟»‏

‏«آخر چرا؟»‏

‏«گفتم که نمی‌شود گفت. اما خوب همان کاری را کرده بود که می‌کنند، حالا، به ‏سائقـ?‏ غریزه یا حتی عادت، و بعد فکر می‌کنند، چون مست بوده‌اند این طورها شده ‏است و یا، خوب پیش می‌آید، من که نباید به کسی حساب پس بدهم.»‏

دختر گفته بود: «اما همه که این‌طورها نیستند، هنوز نیستند.»‏

‏«می‌دانم، اما برای من که همه‌ای مطرح نبود، تازه آدم که نمی‌تواند تماش کند، زود ‏تمامش کند و بگوید، خوب، بفرمایید بروید؛ یا برود و بطری مشروبی بیاورد و وقتی ‏مست شدند ... می‌فهمید که؟ برای همین وقتی جای انگشتها را بر گونه‌هاش دیدم ‏گفتم، پولی هم گرفتی؟»‏

گریه کرده بود، نه از درد یا شرم. کاسـ?‏ چینی دیگر مو برداشته بود. و به دختر گفت: ‏‏«باز هم می‌خورید؟»‏

‏«نه.»‏

‏«امیدوارم دیگر سوءتفاهمی ـ اگر پیش آمده بود ـ در میان نباشد.»‏

و بلند شد. دختر گفته بود: «شاید می‌خواسته شما را امتحان کند، ببیند واقعاً چقدر ‏دوستش دارید؟»‏

نشست: «شاید، بله، من هم همین حدس را زدم. می‌دانید، سرش را بر زانویم ‏گذاشتم و موهاش را ناز کردم. اما دیگر او نبود. گفتم که. موهاش را درست مثل خود ‏شما کوتاه کرده بود. دستم که به پوست گردنش رسید، آن‌همه زود، فهمیدم کف ‏دست یا سر انگشتانم دیگر آن انحنا و آن پوست سبزه و گرم را حس نمی‌کند. برای ‏همین هم، شاید، سیگارم را پشت دستم گذاشتم، همان‌طور که او بر زانوی من گریه ‏می‌کرد، سیگار را گذاشتم، حتی خم شدم یکی دو بار و به سیگارم پک زدم تا مبادا ‏خاموش بشود. نه، درد یا سوزشی حس نکردم. تعجبم همه‌اش از این بود. حتی بوی ‏سوختگی را نمی‌شنیدم. سر بلند کرد و دید. از بوی گوشت سوخته فهمیده بود. ‏سیگار را گرفت و پرت کرد، گفت: «چرا، برای چی این کار را کردی؟» گفتم: «خوب باید ‏یک کاری می‌کردم.» گفت: «اگر می‌خواهی باز هم بزن!» گفتم: «برای همین دستم ‏را سوزاندم، اگر تو را نمی‌زدم مطمئن می‌شدم که دیگر تمام است. اما وقتی جای ‏انگشت‌هام را روی صورتت دیدم فهمیدم هنوز با وجود این موهای کوتاه‌شده، و ‏نمی‌دانم چی، دوستت دارم.» گفت: «پس حالا دیگر تمام شده، همه‌چیز، نه؟» ‏گفتم: «تو هم برای همین چیزها، برای اینکه هر طور شده تمامش کنی، رفتی، نه؟ ‏نکند با اولین آدمی که توی کوچه‌تان برخوردی ...»‏

دیگر خسته بود. چرا می‌بایست می‌گفت. دختر فقط نگاهش می‌کرد، با همان برق ‏چشم‌ها. گفت: «سالک روی چانه‌تان واقعاً قشنگ است.»‏

‏«متشکرم. موهام چی، اگر بلند بود؟»‏

‏«حالا که نیست.»‏

گفت: «شما هم مثل بقیه هستید، هیچ فرقی ندارید.»‏

‏«بله می‌دانم، او هم همین را گفت. حتی گفت، حالا من اینم، با آن گذشته و این‌ها ‏که گفتم، درست انگار مسافری از راه برسد با کوله پشتی و همـ?‏ بار و بندیلش و ‏بگوید، منم، تنها نه، بلکه با این‌ها، با این خرت و پرت‌ها.»‏

‏«خوب؟»‏

‏«من دیگر خیال نداشتم دوباره دستم را بسوزانم، برای اینکه ممکن بود هر روز خرت و ‏پرت تازه‌ای بیاورد.»‏

و از دختر پرسید: «باز هم می‌خورید؟»‏

‏«اگر شما بخورید.»‏

باز هم آبجو خورد. و گفت: «بعدش چی شد؟»‏