ساز کمانچه را در زیر مجموعه سازهای مضرابی ( زهی-آرشه ای ) سازهای ایرانی بررسی میکنیم 

این ساز علاوه بر شکم ، دسته و سر ، در انتحای تحتانی ساز پایه ای نیز دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می گیرد . شکم ساز کروی و مجوف است که مقطع نسبتا کوچکی از آن در جلو به دهانه ای اختصاص یافته و روی دهانه پوست کشیده شده و بر روی پوست ، خرکی ، تقریبا شبیه به خرک تارو نه کاملا عمود بر سیم ها قرار گرفته است . دسته ساز ، در واقع لوله ای تو پر ، و به طور نامحسوس به شکل مخروط وارونه خراطی شده است . انتهای بالائی این لوله مجوف شده و در طرف جلو شکاف دارد که نقش جعبه گوشی ها را می یابد ، دسته فاقد " دستان " است

سر ساز متشکل است از جعبه گوشی ها که در دو طرف آن هر یک دو گوشی کار گذارده شده و یک " قبه " که در بالای جعبه قرار گرفته است . سر در واقع ادامه خراطی شده دسته است . طول ساز از ته پایه سر قبه حدود 80 سانتیمتر است

کمانچه امروزی دارای چهار سیم است و کوک ( یا نسبت فاصلع سیم ها به یکدیگر ) در دستگاههای مختلف موسیقی ایران تفاوت می کند . معمول ترین کوک اینست که سیم های اول و دوم نسبت به هم فاصله " چهارم " ( یا " پنجم " ) داشته ، سیم سوم یک اکتاو بم تر از سیم اول ، و سیم چهارم یک اکتاو بم تر از سیم دوم باشد

طرز نواختن - نوازنده ساز در حالت نشسته پایه کمانچه را روی زمین یا روی زانو قرار می دهد ، در صورتی که پایه ساز نوک تیز باشد ، آن را روی زمین می گذارند ، در این صورت نوازنده روی زمین می نشیند ، و اگر پایه به شکلی باشد که در عکس نشان داده شده . نوازنده روی صندلی نیز می تواند بنشیند و پایه ساز را روی ران ، نزدیک زانو قرار می دهد . در هر دو حالت ، ساز در موقع اجرا کمی حول محور خود می چرخد و همین عمل تماس آرشه را با سیم ها آسانتر می سازد . نوازنده ساز را به طور قائم به دست چپ می گیرد و انگشتان همان دست را روی سیم ها در طول دسته می لغزاند و آرشه را به دست راست گرفته به سیم ها تماس می دهد
وسعت صدای کمانچه به ترتیب زیر است

این ساز نقش تکنواز و همنواز ، را یه خوبی می تواند اجرا کند . آرشه - موی آن محکم و کشیده نیست و نوازنده انگشتان دست راست خود را زیر موها انداخته و آن را می کشد تا عمل آرشه کشی میسر گردد
کمانچه ، سازی ملی ( و شهری ) است